Gezicht hebben, geven of verliezen maakt een belangrijk onderdeel uit van de Chinese (en Aziatische) cultuur. Cultuurtrainers besteden veel tijd aan het omschrijven van wat ‘gezicht’ eigenlijk betekent en hoe omzichtig om te gaan met de onzichtbare regels van dit culturele fenomeen.

Gezichtsverlies niet louter een  Chinees fenomeen

Belangrijk uitgangspunt is om na te gaan onder welke omstandigheden wij (Westerlingen) zelf gezichtsverlies lijden en in hoeverre dat van invloed kan zijn op ons werk en onze relaties. Zo kan het zijn dat daar waar mensen op ons rekenen, het niet nakomen van een belofte, de oorzaak is van persoonlijk gezichtsverlies en zelfs schaamte. Maar, het openbaar ‘aan de schandpaal’ genageld worden, kan leiden tot een diep gevoeld verlies van eigenwaarde en mogelijk sociale status.

Deze gevoelens zijn herkenbaar en wij vermijden het liefst dergelijke situaties, ook in onze Westerse culturen. Anderen in verlegenheid brengen kan beschouwd worden als een krasse daad of gebrek aan kennis van de sociale omgangsvormen. Inleven in wat gezichtsverlies voor een Aziaat betekent, zou daarom niet al te lastig moeten zijn, maar vreemd genoeg laat de Westerse zakenman/vrouw hier onverhoopt steken vallen. Jammer, want met een beetje inzicht, begrip en een gezonde dosis empathie komt men een heel eind.

De uiterlijke waarde van ‘gezicht’

Als algemene regel kan worden gesteld dat in China, ‘gezicht’ of ‘face’ (mianzi 面子) gelijkgesteld kan worden aan de status die iemand in de samenleving geniet. Deze kan en wordt graag opgetuigd door allerlei uiterlijke, bijna tastbare zaken – van klasse auto tot maatschappelijke positie, van de connecties die iemand heeft opgebouwd tot de diners die hij geeft. Het verlies van dit opgebouwde en toegekende aanzien is een ernstige zaak en zal door de drager ervan te allen tijden voorkomen trachten te worden.

In China liggen complexe en fijnmazige oorzaken ten grondslag aan dit verschijnsel, want gezicht hangt verder nauw samen met relatiebeheer/guanxi . Externe, waardevolle relaties worden immers gekweekt en verkregen dankzij iemands (opwaartse) positie en status, maar associaties met wankele relaties wil men daarentegen liever niet behouden. Immers, relaties worden op basis van wederkerigheid verworven en bediend. Wanneer nu de sociale achting in gevaar wordt gebracht door toedoen van een ander, dan is dit uiterst onwenselijk juist omdat de directe omgeving daar direct last van heeft. Het voetstuk waar zoveel bouwenergie is ingestopt, kunnen drager én zijn familie, kantoor, zaak of sportteam in grote verlegenheid brengen. Behoud van gezicht is dus een noodzakelijk iets waar niet licht over gedacht kan en mag worden. In het sociale verkeer is het daarom ook gebruikelijk om gezicht te geven aan degene die gastheer is, zowel in een zakelijke als amicale setting. Westerse zakenmensen doen er goed aan zich te informeren hoe dit het beste gedaan kan worden, net zo goed als zij dienen te begrijpen welke opmerkingen en onderwerpen het best vermeden worden.

Diepliggend waardegevoel gekoppeld aan eigen ‘gezicht’

Binnen het concept van ‘gezicht hebben’ ligt tegelijk een dieper liggende laag die niet zozeer de uiterlijkheden voedt, maar veeleer de noties van geloofwaardigheid, oprechtheid, betrouwbaarheid, eer en trots. Dit gezicht (lian 脸)staat los van iemands sociale en maatschappelijke positie. Het valt te vergelijken met het hebben van integriteit, een waarde die door derden wordt toegedicht. Het (onbedoeld) in twijfel trekken of iemand naar eer en geweten handelt, kan fnuikend zijn voor de vertrouwensband – net zoals in dit gedeelte van de wereld. Maar, in vergelijking tot bijvoorbeeld Nederlanders en Britten, is zelfspot in China niet zo sterk ontwikkeld. Ofschoon plagen en grapjes maken natuurlijk net zo goed gedaan worden als hier, ligt het gevaar hem natuurlijk in die fijne onzichtbare grens van toelaatbaarheid. De openhartige Nederlander is soms te snel geneigd de beleefde en vriendelijke benadering en ontvangst door Chinezen op te vatten als een uitnodiging frank en vrij van gedachten te kunnen wisselen. Vaak zonder rekenschap te nemen van de mogelijke gevoeligheden en onderlinge verhoudingen, en plat gezegd ‘de manier van zakendoen.’

Zintuig ontwikkelen voor omgang met dit fenomeen KAN!

Het bestendigen van relaties met Chinese zakenpartners vereist eigenlijk een verdiepingsoefening van dit begrip ten bate van de ontwikkeling van ‘people skills’. De ervaring leert dat Nederlanders die graag uitgaan van openhartigheid en de koe graag bij de horens vatten – grote deugden binnen onze mentale blauwdruk – hier gaandeweg zinnig mee leren omgaan, zonder zichzelf te verloochenen. Zo wordt met het spel van gezicht geven en krijgen een extra ingrediënt toegevoegd aan de keuken van interculturele communicatie. En, onmisbaar bij de vele ‘face-to-face’ uitwisselingen.

Deze blog werd in vrijwel dezelfde bewoording eerder geplaatst op de site van Akteos NL